„Þegar ég fór í farskólann var ég að fara að heiman í fyrsta skipti, ellefu ára gömul. Ég var afskaplega lítil og aum í mér þegar ég fór en aldrei óraði mig fyrir því þegar ég kvaddi móður mína þann dag að ég væri að kveðja hana í hinsta sinn,“ sagði Erla Jóhannsdóttir frá Goðdal í Bjarnarfirði um aðdragandann að ægilegum atburði sem átti eftir að marka allt hennar líf.
Hún sagði sögu sína í útvarpsþættinum Á milli mjalta og messu sem Anna Kristine Magnúsdóttir stýrði. Erla rifjaði upp kveðjustundina á aðventunni 1948.
„Mamma kvaddi mig með þeim orðum að hún vonaði að ég lærði aldrei að blóta og ég myndi haga mér vel. Ég hef staðið við það og sterkasta blótsyrðið mitt er „ótæti“.
Þetta voru seinustu samskipti móður og dóttur í þessu jarðneska lífi. Stúlkan hélt að heiman í skólann í Asparvík en óraði ekki fyrir því sem átti eftir að gerast á æskuheimili hennar.
Þann 12 desember ætlaði faðir Erlu að sækja hana í Asparvík. En hann kom ekki á tilsettum tíma og Erla reyndi að hringja heim en enginn svaraði.
„Þrátt fyrir að enginn á heimilinu svaraði símhringingum mínum hvarflaði aldrei að mér að neitt alvarlegt væri að, enda var ég nú ekki nema ellefu ára. Það var búið að vera ágætt veður, svona harðfenni og svo snjóaði ofan á harðfennið og það hafði verið blindbylur þessa daga, en svo birti upp þarna 16. desember. Ég taldi því að ástæðan fyrir því að pabbi kom ekki þann 12. væri sú að veðrið hefði einfaldlega verið of slæmt til ferðalaga,“ sagði Erla rúmlega hálfri öld síðar.
Hinn grimmi veruleiki var sá að snjóflóð hafði fallið á bæinn í Goðdal og fjölskyldan lá grafin í snjóflóðinu. Þar lá faðir hennar í fjóra sólarhringa. Konan hans Svanborg Ingimundardóttir, og dætur hennar tvær, Svanhildur sjö ára og Ásdís tveggja ára fórust. Einnig létust í slysinu afasystir Erlu, hennar dóttir og dóttursonur.
Vonlaus barátta
Anna Kristine fékk í hendur minningar föður hennar, Jóhanns Kristmundssonar, sem lifði snjóflóðið af og skrifaði um þá skelfilegu reynslu. Hann hlustaði á konu sína og dætur deyja. Eftir hann liggur ótrúleg frásögn af þeim harmleik sem hann upplifði:
,,…Tíminn leið, stórhríðin lamdi rústirnar. Inni í þeim var háð barátta við dauðann, vonlaus að vísu, og nokkrir höfðu þegar fengið hvíld. Hvíld frá því lífi sem ekki hafði sýnt þeim sína björtu hlið svo nokkru næmi, hægur dauðdagi var því kærkomin lausn. Aðrir háðu þar baráttu fyrir áframhaldi hamingjusams lífs. Þeir vissu að þeir voru börnum sínum, systkinum og foreldrum ómissandi leiðarljós, en hinn grimmi örlagavaldur, dauðinn, spyr ekki að slíku. Frá baráttu þeirra vitum við ekki að segja. Við skulum vona, því við vitum ekki annað, að eldri konurnar tvær hafi fengið hægt andlát. Um hin fjögur er vitað að þar var baráttan milli lífs og dauða háð sólarhringum saman. Barátta eldri telpunnar, Svanhildar mun einsdæmi, því hún var með lífsmarki klukkan ellefu á fimmtudagskvöldi er hún var loks grafin úr rústunum en andaðist ekki fyrr en klukkan tvö árdegis á föstudag.“
Farðu svo út að leika
Þótt Erla væri áhyggjufull yfir því að pabbi hennar kæmi ekki og hún næði ekki símsambandi heim, hélt hún áfram að lifa lífi hins saklausa barns. En svo rann upp sú skelfilega stund þegar hún frétti af örlögum fjölskyldu sinnar. Fjórir höfðu látið lífið.
„Ég var úti að leika mér með hinum krökkunum þegar Helgi, kennari við skólann, kallaði á mig inn á kennarastofu. Hann sagði við mig: ,,Erla mín, það varð slys heima hjá þér. Það fórust allir þar nema pabbi þinn og hann er helsærður. Farðu nú út aftur að leika þér.“
Erla sagðist muna ósköp lítið frá þessari stund en mundi þó að hún fór og settist á rúmið sitt og grét.
„Þá kom að mér sautján ára stúlka, Dúdda, sem síðar varð ljósmóðir, og hún sagði mér að ég hefði setið alveg stjörf. Síðan hefði ég farið inn á herbergið mitt, lagst út af í rúminu og þá kom húsmóðirin í skólanum til mín. En það kemur aldrei neinn í stað móður, enginn. Það er ekki hægt“.
Erla rifjar upp þjáningar föður síns.
„Það var þessi hræðilega upplifun hans að heyra í börnunum sínum og geta ekki komið þeim til hjálpar. Það er náttúrlega ekki hægt að hugsa sér að maðurinn skyldi nokkurn tímann halda sönsum eftir þetta og mér finnst merkilegt að hann skyldi komast þetta áfram eins og hann gerði í nokkur ár á eftir og fékk aldrei nokkra einustu hjálp. Auðvitað hefðum við systkinin og ekki síst pabbi þurft að fá áfallahjálp. Við fengum enga hjálp, varla frá okkar nánustu því þau voru svo heltekin af sorg að við gleymdumst. Kannski var bara ekki litið á okkur börnin sem mannverur sem myndu skilja hlutina. Ég hef oft hugsað um þetta: Hvers vegna tók okkur enginn í fangið? Pabbi var mikið kalinn. Hann kól á báðum olnbogum og báðum fótum og það þurfti að taka af honum annan fótlegginn. En það var minningin um dauða dætra hans og eiginkonu sem fór verst með hann eins og kemur fram í samtali hans við Jónas, sem lét lífið í þessu flóði:
„Við töluðum um líkur fyrir björgun, bjuggumst við pósti norður yfir háls þann dag og fram eftir daginn eftir. Jónas sagði mér oft að Ásdís litla væri bæði þyrst og svöng og um kvöldið bað hann mig ákaft að reyna að koma til sín og taka hana, hún kalli grátandi á mömmu sína – „nú kallar hún á pabba sinn, heyrir þú ekki til hennar?“ spyr Jónas. … Ég braust um af alefli, rak axlir og olnboga út í klakahelluna sem kringum mig hafði myndast. Ekkert lát var á neinu, ég fann sárt til í hægri olnboganum og hætti þessum þýðingarlausu umbrotum. Jafnvel neyðaróp yngstu dóttur minnar og vonin um að ef ég gæti losað mig myndi ég máske getað bjargað dætrum mínum og konu, þeim þrem manneskjum sem mér hafði þótt vænst um í lífinu, gat ekki veitt mér þann styrk sem þurfti til þess að losa þær viðjar er hið miskunnarlausa snjóflóð hafði nú bundið mig í. Ég bað Jónas að hlúa að Ásdísi og hugga eftir því sem hann gæti.“
Erla var í Asparvík um jólin.
„Það fór nú ósköp vel um mig þarna. Húsmóðirin átti mörg börn og ég var bara eins og eitt þeirra þessi jól. Ég frétti mjög lítið af mínu fólki, bræður mínir, Bergþór, sem síðar varð grasafræðingur og lést árið 2006, og Haukur, verkfræðingur, voru á Reykjaskóla í Hrútafirði. Pabbi á Landspítalanum, enda mikið slasaður. Það einkennilega er að ég átti móðurbræður og móðursystur í firðinum, en enginn bauð mér dvöl hjá sér né heimsótti mig. Ég fékk ekki að hlusta á útvarp og mér var haldið í algjörri óvissu og einsemd. Dagarnir eftir slysið og næstu vikur á eftir eru sem í þoku. Mér fannst pabbi rólegri eftir slysið en áður. Hann var svolítið strangur við okkur, en ég veit að hann komst aldrei nokkurn tímann yfir þetta.“
Þessi atburður snerti við allri þjóðinni. Vísir sagði svo frá: „Alla íslendinga mun hafa sett hljóða, er hin átakanlega fregn barst um landið, að snjóflóð hefði grandað sex mannslífum, og heimili bóndans í Goðdal lagt í rúst af völdum viltra og miskunarlausra núttúruaifla, er snjóskriðan örlagaríka féll á bæinn.“ Blaðið skoraði á landsmenn að láta eitthvað að hendi rakna til fjölskyldunnar.
Bærinn fór í eyði í eftir að snjóflóðið fell á hann úr Hólsfjalli. Þeirra sex sem fórust í snjóflóðinu var minnst 1998, þegar minnisvarði var afhjúpaður neðan Bjarnarfjarðarháls.